Malla Nesreddino aniktodar
Vin halävär çäzi säxhä?
Mallacux säb kuk ç’uväl vi q’eçik. Lutirberi uno ç’uväl sökür so’uliyiz ç’el säd si’irci. Heleskema sär-sär qüxhünü Mallacovär xabar qeyinci:
-Malla, paga axirzamani. Yin pitinciber sabq’a nı la dunyacä çabğari. Ma ulu ç’uväl vın çoxun ˤovoqhuri? Hil vın ˤuş yö ulu axırınci yiğce aläm ç’uväl sökür, ya’am şişila yivinni sö’ülden.
Mallacır suftä inam ˤoğodäb. Amma qübkünderi pitinderi halä suncu cüre yıpäyekir Mallacir xaf annämi si’irci. Andäzın razi säxhänı ç’uväl sorkuri. Başdemi yıxhäri iye yäkıkir şişila yunuye. Memenber sädke arolu dära q’anik abq’ulnu ugunda aräcä Malla aldetmi si’irci ni yıpä qhur qoxuts’uravni. Mallacır andoxun faˤam yıvänı q’ala ˤaraq’ari ki, undärı ud aldätmi si’irci. Haläci ki, dıxtä ugo hec naˤrä sir’irni ts’äro bädä qurğuri, ugur ma vixhini memenbə arxoluğ, çälämär, q’emelçirber, yuq’avolt’ucär vodori:
-Diyesen, hava qovotoravi. Yipäz dexhera, ˤadar ˤaşxara, ya halävär ç’eb yıxhära. Ulu q’alar zu’ucär vederni tuğoä ˤarä ats’ädän.
Memenberi hiç säd xaf annämi side’irni säd çel yıpädäd. Mallacır vederi ulu halävär bazarcä har si’irni, ħak’anä yıväz yuts’uri, halä saqhuye säb naxastä veq’er qeviniz yıväni la sörkürü ç’uvälco cıgacä ˤabğuz yuts’uri.
Memenberi raˤbottucä sa’al-seğiriyexan razıtuväl si’irni Mallacovär ugunda halävär voşuli ki, qıxhänı qabär çabğar. Mallacır undovon yu’uri?
-Bäläm, veə halävär vitkici la dunyacä. Zın acärovon hekke yıpäci ki, halä ya nı ˤül ˤavede, yezin sınta çabğara, acärir yıpäci ki, va’a, yovor ˤül ˤave döxhöra, ça güre ç’uväl qe vüxhö, yin pagaki yiğce ibkinden, bägäm yin ç’uvälcovor aksugi?
Memenbekir sundärı xabar qoni:
-Malla, bäs yin hil şi serdän?
Mallacır cuğab yuts’uri:
-Hiççişin. Unsuzdä paga axırzamani. Yin pitinciber sabarq’ari. Ma vin halävär çäzi säxhä.
ˤacğancir xosuri bägäm?
Mallacır qunşorovor säb ˤacğan qoni. Ive ˤadar çuqhudisän yığ yeç’iri. Mallacır ive q’osiye säb qablämä ˤaveni epsil barxudäcu yuts’uri. Ħacğanco barxudäcır yu’uri:
-Malla, ulu qablämä şivi halmä?
Mallacır qhur qoxuts’uranı yu’uri:
-Qunşi, va gözöddün soxho, vo ˤacğancır xeveci.
Qunşicir hiççişin yıdäpänı nuğaci ˤacğan nı qablämä qevinni ugunda k’ulcä çüğürü. Ma säd dığ Mallacır halä qunşicovor amanät säb boˤlu ˤacğan voşuli. Qunşicir ˤuğoänı säb boˤlu ˤacğan Mallacu yuts’uri. Säd dığ, fud dığ, yits’ıd dığ ... Mallacir ˤacğan ölsül däb.
Qunşi ħövselecekir qarxhunı ˤuşxari duz Mallacındäcä. Halmä huluç’ar qarän qaç’u Mallacır qunşi irqhacmä anovon yu’uri:
-Va can sağ säxhä, qunşi, väz hats’äri, vın zo yıvä ˤacğan soq’oci.
Qunşicir xabar qoni:
-Vın şi ħaraq’aravi, ay furi, ˤacğanın sorq’ori bägäm?
Mallacır yu’uri:
-Bäs ˤacğancir xosuri bägäm?
Säb ç’er imer, säb ç’er iver
Malla Nəsrəddino ugug biliglü alimcımä ˤük’ü suncu qazizın ħücetuväl aräxhäri. Mallacır ulu duruçi alimciz sualber yıvänın, unovor säb cuğab qevin yuxhor däbni. Mallacä qabağcä ˤaciz irkini qaziri yu’uri:
-Malla, zın zäväz şımäc sualber yuts’ura ki, hiç vovon va siv eçmi si’ir ni ħarq’u dexhera.
-ˤuş, yıp bädäm, acär şımäcär sualber ki, zovon acärız cuğab q’axu sodoxho.
-Yıp bädäm, dunyaco urtä halci cıga vi?
Mallacır uga xabic räzızın säb k’uk’oäl yivinni yıpäci:
-İraħ, ulu cıga duyaco urtä vi.
-Halmä vizägäm, hulu dämcä subut si’ir.
-Vın inam ˤöşxürdobuz, quzur metre qeyinni qut’, uc dunya, ud ma vın.
-Zäva hekke ħaç’ vi?
-Zo lemildo ç’erinizke.
-Subut si’ir.
-Ay furi, ç’innemi yıxhär çäzi? Am zäva veyi ħaç’ri, ud lem, ud ma vın. Savaqh!
-ˤari, bäs za miç’era çuq’ub ç’er vi?
-Zo lemilda cibra veyiyizke.
-Vın duru ħaraq’ari.
Mallacır hiç uga ħal puzmi südü’üranı yıpäci:
-Zın çoxun duru ħaraq’ari? Am va miç’er, uc ma zo lemilda cibir. Säb ç’er va miç’erar yivin, säb ç’er zo lemilda cibrar. Agäm duz sädäxhän, iye ħaruq’.
Zo rix hiren apkud
Maħläcu ˤayelberi ç’el säd si’ir ki, Malla dära qarğunı ana kemeşer cünħa. Acber suncu dära q’anik yığcam säbkänı “hiç hanovon ulu dära qaç’u dexhera”- yıpänı ħücetuväl si’iravni. Hulu vaxtına rixar yoç’u çağar Mallacır undo ħücetuvälcä ibir vosuri. Kilama ˤurän ˤüxhünü yu’uri:
-Ay ˤayelber, vin çoxun ħücetuväl si’iravi? Läp halmä ulu zovon aläm dära qaç’u yıxhära.
-Yixtar pitndez asant qaşxari. Amma vız ucun hats’är säxhä ki, ulu dära qeç’i har igidco kıdä däd. Halmäc ç’elberi Malla qızışdirmi si’iri. Anır uga arxaluğco qilˤadär vederni, kemeçerin uga kälik çiyeni baştemi yıxhäri dära qeç’iye. Kidä halmä itxacmä ˤayelberi xabar qoni ki:
-Malla, vın şımat’i kemeçerin vınväzın qonavi?
-Bəlkəm därar zo rix hiren apkud, - yıpänı Mallacır cuğab yuts’uri.
Zın yıpädäd ki, zın sarsaği
Säd dığ Mallacır ħuva dan çüğürü. Unuz irqhiri ki, dan laħkivi, qet`ilni ˤül ˁosuri. Bazgärän quzurnu la`a qabqharar qul qeyinni ugo qabqhara ˤada ћats`urni. Degirmançiri Mallaco fänd-ˤamäl q`ala ˤarqunu anovor xabar qoni:
-Malla, vın şi seravi (~ şu siiravi)?
Mallacız irqhir ki, kıda ˤadic eçilmi säxhäci, ugug avamuvälcä qiyeni yu`uri:
-Vın laħki ni zoxun faˤam yumots`u. Zın sädke (~säd tike) q`ala çudoroq`ori (~gicicmädi).
Degirmançiri yu`uri:
-ˤari, agäm vın gici vizägäm şımat`i tuğonu vin vo qulikir ızgäno q`abqhılda ˤats`urdäd?
Mallacır yu`uri:
-Zın zovovon yıpäci ki, zın q`ala çudoroq`ori (~gicicmädi), zın yıpädäd ki, zın sarsaği.
Furo ç’el säd yıxhära
Säd dığ suncu maˤräkäcä ixtilat si’irde hambäzärekir sundärı xabar qoni ki:
-Malla, vox hekke yaşi?
-Q’uqhad tamami, - yıpänı Malla Nəsrəddinir cuğab yuts’uri.
Ulu ixtilatcä ˤadar duz yıts’ıd sän yeç’iri. Ma halä hambäzär sınta yığcan säbkänı ivekir- iyekir ħabaraq’ari, ma ç’el aräxhäri yaşınikir. Har furärı uga yaş yu’uri. Malla nı qurzäri qilla ˤada, yu’uri:
-Hı, çi za nı q’uqhad yaş tamam yıxhäri.
Mallaco halä dustun ivevi q’eçik. Haläci ki, tab ˤodoğonı yu’uri?
-Ay Malla, duz yıts’ıd sän ive k’ik’əanın vın zovon yıpäcni ki, q’uqhad yaşi, ma hilin vın halmä yu’uravi. Uc şımäc kıdävi?
-Läp ˤari kıdävi, zın yıpäci ki, q’uqhad yaş. Vəssalam, furo ç’el säd yıxhära.
.Türkcono (azerbaycanco) mezar budano meza çovurmi si΄iri: Lalaħaci Adıgözəl Budad
