Eskendero miç΄i dünyacä çağar
Säd dığ Eskender ugo qızıl taxtına qaç΄u aq΄ulivni. Dünyaçä veyi idmerikir, ħayvanbekir unuz xalˁat-xarac quşxoravni. Zäväkir, q΄umäkir, noq΄akir, xhiyekir ˁütkü xaraccoxun Eskenderir irħayezin tovuzco quşulducmä qanät eçmi si΄irci, nuğa säxhäci, anuz ugug osiyez ciga varaq΄ar dädni. Ucär itxacmä anır ugo vezircovon yıpäci:
-Vezir, väz hats΄är, q΄uma icina zäcmäd baxtavar idmi säxhäc q΄arak? Väz irqhiravi, pitin ins-cins, ħayvan, quş-haşke zo ç΄elavi.
Vezircir päk΄rimbea ˁurän qhur qoxu nä yıpäci:
-Q΄ibleyi-alem, vın q΄uma icino Allavi, ime ç΄el däd. Amma ay şäh, vı nä va maxara mek΄ ˁomorot΄u, Süleymanız idetkini dünya väz ın ıdänkäna. Ülümcür nä şahınoxun irħari, nä ma nukorcoxun. Laˁa noq΄ärı padşah nä nukär susundäkir cüre si΄ir där.
Eskender fikirbea vixhici. Unur can yuts΄u, sarq΄ar, qaburco qurxu yık΄ılar yobğuci. Sarq΄ar! Duğurdänki nä idmi sarq΄ari, laˁa noq΄a q΄anik çağari, qurd-quşulur saﹾal çağari. Halaç΄ar zo ulu var-dovlät ın açän-laxan yuxhori.
Eskenderiz laħki därd ˁatkici. Vezircir unuz üregteselligi yıvä nä yıpäci:
-Ay boˁlu şah, sarq΄ar Allacä xabic kıdävi, iye fikir sümö΄ü. Pitinciber alä rixar yebç΄iri. Hiç sunsu dovlättunovän, hiç suncu gucunovon iye qabağ qe(yi)n dexhera.
Eskenderir yıpäci:
-Vezir, vın idmice k΄ean qudaşxar şeyri za k΄ean qürcü. Ulu därdınır zın çurutmi si΄ira. Şi yıxhärisän säxhä, zın gerek sadarq΄arcız darman q΄axuts΄u ki, zın hemişelik sağ irkinden.
Vezircir yıpäci:
-Şah, laħki naşükür sämä(xh), säd şey ki Allacır yıpäyezıni, iyez darman döxhöra. Amma säd kıdä vi ki, miç΄i dünya päsär yıxhärca abi-ħayat yu΄u säb vis vi. Hanır alä visar xhäd seğiren, sadarq΄arä, hekke ki dünya yıxhäri, ad ın säğ inkäna.
Eskenderir raˁbottucä ibir qiyeyexan vezircovon yıpäci:
-Zın Eskender säxhädän, ulu dünya za xaba q΄anik säxhä, alä abi-ħayatco xhäd q΄axu nä seğir sädäxhä? Vezir, zın alä abi-ħayatco xhäd q΄axuz çağari.
Vezircir yıpäci:
-Q΄ibleyi-alem, huluç΄arizke alä xhäd q΄axu nä iyekir seğiri säxhädär.
Eskenderir yıpäci:
-Zın q΄axuts΄yra, vezir, vın ħazıruvol si΄ir.
Hın, çuq΄ud dığisän yoḉ uci. Eskender ugunda dıdezin, hecizin, ayelbezin gürüşmü säxä nı rixa ˁarxhuci. Acber abi-h΄ayatco xäd q́ axuts΄uyız xabar qona-qona mik΄e vipkici, laħki vipkici, därärbear, belicerar duz vibkici, ˁübkü suncu cigacä çubarq΄aci. Ucber ilive xilğ΄erar ebşeci, ov qup΄ t΄u nä kabab yinci. Sudama itxaci ki, heyerisän sär derviş qüxhü qarxhuci. Una axuca veyi halävärma ts΄oruvni. Eskenderir unovon xabar qeyinci:
-Ay derviş, vin tuvi, ulu cıgarbea vin çoxun ˁalsälavi?
Dervişcir yıpäci:
-Ay şah, zın Xızıri, abi-ħayaca xhiyoxan ˁalsälavi.
Eskenderir laħkice nuğa säxhä ni yıpaci:
-Derviş, yi /yin/ ni abi-ħayatco xhiyexun ˁabälsälavi. ˁuş, aq΄ul, säd mik΄e fu sa˚aldän, kilama qubzur çabğara.
Xızır ın aq΄ulci. Säd k΄ibe fu saﹾal ap΄q΄uliyexan Eskenderir yıpaci:
-Hil qubzurda, bätän.
Ucber xilg΄era qibşe ni rixa ˁabärxhäci. Eskenderizın veyi attora sasıla xabikir dağra– daşra hiç miçegin qolt΄ol däbni, ˁapku qapçoğorni. Acber suncu ulkäcä çubarq΄aci. Undäz itxac ki, ive veyi idmer pitinciber laˁa mät΄, ugciberma säb ˁül veyivi. Xızırır ulu ulkäcä çurq΄ucmä ugo xila ˁavaqha nä Eskenderovän yıpaci:
-Ay Eskender, ud ˁecucoro ulkävi. ˁecucärır idmice yäk so˚uli. İver yebeç΄i laħki çetini.
Eskenderir yıpäci:
-Zın za˚ando padşahco bodä idmer har sib΄ira ki, yez rix yıvä, yez rix yıdävänbägäm, yin dav΄a sü΄ür nü yebeç΄ira.
Eskenderir ˁesusoro padşahco ulkäcä sär idmi har si΄ire ki, zın Eskender padşahi, bäs yez ando ulkäcär yäbärç΄ä çabğar yıbkäci, yezin ando kıdä sädäxhä.
Har si΄iri idmicir xabar tuğoä nı ˁesusaru padşahcä çüröt΄q΄ürcü. ˁesusoru padşahcır k΄evce qhur qoxu nä alä vixhi idmicovon yıpäci:
-Viç alä Eskenderovon yıp ki, ˁari ki, uguga qilezin qüxhü yo ulkäcä qarxhuci. Za΄anıkir sär Eskender si΄irden ki, sär ma ana yancär qarxhoä.
La idmicir xabar ˁugo Eskendera çürüt΄q΄ürcü. Eskenderir emr sü΄ürücmä pitin idmero, h΄ayvanbeo padşahär sınta k΄öt΄ä säpkäci. Eskenderir doldom avätäz yıväci. Alä gälcär ma ˁecucär unda ˁada selinicmä ˁabärxhäci. Eskender leşger ˁecucoro leşgercizin yiyid dığ, yiyid yu davˁa sü΄ürcü. Axir ki, ˁacucäro leşker atä qats΄ä nä ugugundäz rix qavħaci. Ucber iver in yäbärç΄äci. Vibki-vibki nä suncu pänäcä çubarq΄aci. Pänäcä äbärç΄äcmä har gälcär undäz kiç΄ixhın yuts΄u ˁabecer sasri ixheci. Eskender laħki cigarbea ˁasilcni, anız laħki ulkärber itxacni, halmä ˁabeser ciga, sasri ixhe dädni. Ugo cigacä sağa qet΄ilci. Mez çöşküra-çöşküra nä dervişcovor xabar qeyinci:
-Ağa derviş, yin qaş duzaltmi si΄i cigacä ˁap΄t΄u ˁül ün qavħaci. Väz hats΄är, yövon iver sağ-salamät yäbärç΄ä yibkäriz?
Xızırır qhur qoxu nä yipäci:
-Ay dunya uga xaba q΄osiye vederi sah, kiç΄sämä, zin zıvın miç΄i dunyacä tuğo çüröq΄ürü.
Eskenderir yipaci:
-Ulu xine ala xinecekir däb, zäz kiç΄ säxhä cigacä vın sima si΄irni yin iver yoborğura?
Xızırır yipäci̍:
-Ay İskender şah, ud meydan, ud ma şit΄an. Hil vın ya ˁurän yoç΄, viç, yi nä va xakila ˁübküden.
İskenderiz uga qil qeyin nä ˁurän gäm serˁi yıkän säxhädä tufan qupmi säxhäci. Kulakcır ad ugo leşkercizin sınta qeyin nä fuqhab mik΄ät almäxan qicegirci (qen saˁaci). İskenderir emr sü΄ürücmä dünyacä hekke ki cannu vi ni yığcan säxhäci. İskenderir ˁurän ħucum si΄irci. Ma ˁübku nü pänäcä çubarq΄aci. İrħacmä İskenderiz itxaci ki, derviş halmä hilive vi. Ad ulu kıda laħki maħtal säxhä irkinci, yıpäci:
-Derviş bäbä, bäs vın heyevni?
Dervişcir yıpäci:
-Zın halmä ilivevni.
Eskenderir yipaci:
-Bäs şimä säxhäci ki, vın kulakcir tuğoä där?
Xızırır yipäci̍:
-Halmäc kulakcovon zın tuğoä säxhäcini zäväcmä yungulyaraq΄ säxhä nä abi-ħayatco xhiyeoxun qedeç΄irni.
Xızıro ulu ç΄el Eskendera qıkäci. Ç΄innemi säxhä nä yıpäci:
-Sefi derviş, ħaraq΄ardä irħa nä ħaruq΄. Vın va k΄ean semenxi ki, vın Eskender şahına qabağcevi.
Eskender yaman ç΄innemi säxhäcni. Şah säxhäye lımän halä suftävni ki, halmäc ç΄el ixhiravni. Unur emr sü΄ür nü yıpäci:
-Hulu dämcä dervişceä ˁiçila lämbä ˁabcinde.
Idmeriz ana ˁada ˁabeç΄i yıkäcni ki, irħadä bädälä şi vi, ad där, uçmi säxhä qaç΄ vixhivi. Leşker, vezir, vekil, camˁat-pitinciber sabğa qebt΄ilci. Andäz nımä säxhäci ki, tilsimco barxudä halmä uludi. Ham nuğa säbkäci, ham ma pert säbkäci. Hın, Eskenderir emr sü΄ürcü, leşkerciz ulu tilsimlu pänäcär yeç΄i yıkän säxhäci. Har gälcär çovğun, kulak qupmi säxhäci. Hekke k΄evi kulak säxhäci ki, andäkir laħkiter därärbea, belimbea ˁabätä-qıbätä nä abätä qabts΄äci. Ibkinicberma şilküt sib΄ir ni därärbea ˁabts΄äci. Eskenderciber ugugindekir vibki nä q΄uma qıbkä ibkinci. Sudama ugunda ˁülüm eçmi si΄irde bädälä şi vi, ucber suncu cigacä vi ki, har täräf darya vi, sa΄a cıga irqhir däd. Anda xab harçekir qatkuci. Baluğoräkir xarac qonu Eskender hil säb k΄ut΄un fuye ħasrättuvni. Eskender şah halmäc çetinuvälcä arxhoä, uc yıpä nä q΄alan qaşxar, inam ˁöşxü kıda dädni. Anir uga xab bela qiye aq΄ulivni. Sudämä zävar unuz säd sas ixheci:
-Ay boˁlu şah, vın çoxun fikir sü΄üra vi? Bäs vo k΄ikeanki dikbaşuvoäl heyen säxhä?
Eskenderir uga q΄ıl qaxan qevin irħacmä uga qabağcä halä derviş qet΄ili irqhaci. Sädpä sork΄un nä yıpäci:
-Derviş, vın halä sağbägäm? Vın ucära şımä qüxhücü?
Xızırır yıpäci:
-Ay Eskender şah, zın vo bädävi, väz kissämä. Abi-ħatyatco xhär vorot΄q΄uruzker zın vo bädavi, zın halaç΄arizker zäväkir cüre yıxhär där. Ay şah, uc maxara mek΄ ˁorot΄o cıga däd. Iver qebeç΄i lazımi. Sädäxhä näbägäm vin pitinciber ive mızci sabarq΄ara.
Eskenderir feğir-feğir yıpäci:
-Zın şi serden?
Xızırır yıpäci:
-Zın zivin iver qebeç΄ħiri. Eskender, vın vo idmer pitinciber vo bodä vedebir.
Eskenderir emr sü΄ürcü, ano idmer pitinciber sınta ana q΄ala yığcan säbkäci.
Xızırır yıpäci:
-Vin pitinderi vea ˁülümer qiç΄exinde, mıs zın yıpän halaç΄ar vəa ˁülüm eçmi si΄irde.
Hın, pitineri ˁülüm qiç΄exinci, säd arä yoç΄uyexan Xızırır yıpäci:
-Vin vəa ˁülüm eçmi si΄irde.
An῀ärı ugunda ˁülüm eçmi si΄ir irħadä ugciber şirru xhın veyi duzcä ibarqhaci. Eskenderir uga için Xızıroxun süqhür nä yıpäci:
-Ağa derviş, hil in säxhän yovor yıp bädäm, ud şi seħiri, yezin hats΄är säxhä, vın tu vi, ulu cıgacär vin yin şımä qabħaci?
Xızırır yıpäci:
-Acär xabar qomondä. Rixä ˁabärxhädän.
Acber rixa ˁabärxhäci. Yuvuz, qeyiz duz q΄ad sän rix vibkici. Axirce ˁübkü nä läp dünya päsär yıxhärcea çubarq΄aci. Laħki ˁabsiliyexan undärı säd pänä q΄axuci. Pänäcä siva säb quş qep΄t΄ilivni. Xızırır iyovor xabar qeyinci:
-Ay ħayvan, ħarop΄q΄ur, yıp bädäm ulu pänäcä qosiyezinqal rix halcuxun çoğori?
Quş meza qüxhü hä ħarop΄q΄urci:
-Ay Xızır, vin pänäcä q΄osiyezinqal vibkinäbägäm miçi dünyacä qabärxhära. Vez yıkä abi-ħayatco xäd ın iyevi. Miç΄i dünyacızınqal şuqhanäfub mıkät rix vibkiyexan abi-ħayatcä çubaraq΄ara.
Xızırır nuğa säxhä nä yıpäci:
-Abi-ħayatco xhäd şımäc xhädi?
Quşulur yıpäci:
-Vi̍si, vibkicmä vez ürqhüra.
Eskenderir leşker pänäcä qabağcä eye nä Xızırın sınta pänäcä ˁaç΄uci. Q΄ad-şubud gäm qeniyexan miçi dünyacä abärxhäci. Miç΄i dünyacär şuqhanäfub mık΄ät΄ rix vibkici. Säd işiğ itxacmä set΄t΄ebħirci. Çubarq΄acmä undäz itxaci ki, ic suncu viso xhiyo şalä vi. Ilive susunciye bodä q΄ab vis vi ni. Ucärikir sunciye xhäd iş-iş işildemi yıxhärni, suciye xhäd ma halmä heç΄i xhädni. Eskenderir hiççişin xabar qeden nä, qurq΄u-çudorq΄u nä parildemi yäxhär xhiyekir täpän säp΄ts΄äzke seğirci. Undäz kilaxan abälsäl yıkäcni ki, pänäcä qapucä qep΄t΄ili quş bixas ˁüxhü visa ˁada oq΄ul nä yıpäci:
-Vin qila q΄ankic qayerbekir qenen in ħayifçi yıbkära, qedenen in. Hil zövövon yu΄uravi. Vez yıkäciz acärekir qende, va΄a, yıkädoduz qomondä.
Eskender şahınır qhur qoxu nä yıpäci:
-Zın amär zınzäzin qen nä ħayifçi säxhäyexan zäz säxhä şi vi ni ki (şivniki), amär zınzäz xel si΄irdeän. Zın amärikir q΄aptäk qona, şi yıxhära-yıxhära.
Xızırır yıpäci:
-Zın zox çuq΄ub cibi, pitincera ˁap΄cä za΄acär serts΄iri.
Andärı halmä nä si΄irci. Eskender şahınır q΄ab qaye qevinci, Xızırırma uga pitin cibrimer sets΄ts΄irci. Unda q΄unda nä yık΄ qaräxhäravni. Undäz sundäxın hats΄är dädni ki, hanır seğiri xhäd abi-ħayatco xhädi. Amma Eskender uguga arxeyinni. Anız halmä hats΄ärni ki, ugur seğiri xhäd idmi hemişelik sağ ˁaqhu, yani abi-ħayatco xhädi. Ugugunda halmä varavur si΄ira nä ˁübkü undäz pänäcär işiğlu dünyacä qebeç΄i yıkäcni ki, halä akanäki quş bixas qüxhü qabkuci. Quşulur andovor xabar qeyinci:
-Vin xhäd halci visar seğirci?
Xızırır yıpäci:
-Ay quş, zın halmä heç΄i xhäd veyi visar seğirci, Eskenderir ma iş-iş işildemi yıxhär xhäd veyi visar seğirci.
Qhur qoxuts΄uyekir ç΄uxum soxho vüxhü nä quşulur yıpäci:
-Ay Eskender şah, vın seğiri xhäd abi-ħayatco xhäd däd, Xızırır seğiri abi-ħayatco xhädi. Ay Xızır, vın nä sarq΄ara, nä ma q΄us yıxhära.
Quşulur ucär yıpä nä uçmi soxho qap΄ç΄ vüxhücü. Eskenderir uga q΄ala-qila ˁavätäci, nalä yin ni uzoq΄ulci. Ma şi seri, kıdä kıdan yoç΄ucni. Ucber rixa ˁabärxhäci. ˁübkü nä säd şirru xhäd veyi duzcä çubarq΄aci.
Eskenderir yıpäci:
-ˁuş hil laˁa miç΄i dünyacär quğoä qayecoxun irħadäbäm, ud şımäd şeyi?
Xızıra nä k΄ean qütkücü. Q΄undärı nä qayecoxun itxacmä şi itxan ˁarivi, ud qaye däb, ləl-cavahiri. Q΄arin ħayifçi säxhäci.
Eskenderir yıpäci:
-Za gärdän soğoä, zın şımat΄i alä qayerbekir laħki qen däd?
Xızır ın qayerbekir mik΄e qeniyekir paşman säxhäci.
Ucber rixa ˁabärxhäci. Säd mik΄e vibkic ni ki, Eskender bixas azarmi säxhäci. Anız ugo sarq΄ar hats΄är säxhäci. Unur vesi si΄ir nä yıpäci:
-Zın saq΄a ya didez ixhenäbägäm, anır ugugdur arot΄ura. Za meyit çigirde ˁurä gälcä säd dästä xaba K΄ur˚ancızın malla, anda xakila ugunda q΄ala qıxhä qemelçirber xaba siqhir nä Allacä yervemi yıbkär seyider, anda xalkila har kesenir uga q΄ala qızılcızın säp΄ts΄ä q΄apsu ˁave säd dästä idmi, andä xän camˁät, läp axirce ma yar-yarağlu leşker eyede. Vin za meyit halmä tuğoän belkem ya didez säd ke tesellüg yıxhära, udazalq΄ala.
Ucär vesi si΄iricmä Eskender saqaci. Amma una ˁülüm açux itkinci. Vezirciz, vekilciz, qübkündez una ˁülüm volt΄u yıkän säxhäci, hiç hanovor bäşär si΄ir säxhä däd. Dünyacä hekke rammal vi ni, pitinciber naˁrä sib΄irci, ma hi hanovon Eskendera ˁülüm vet΄il säxhä däd. Axirce qüxhü nä suncu q΄usu furäri yıpäci:
-Ay Eskender şah, dünyaco malınikir va ˁül säp΄ç΄ädäb, hil zın zäväz pay yıvädän.
Ç΄el yıpäcmä furärı q΄umar säd çaˁangäl noq΄ qen nä Eskendera ˁülümbea ˁats΄äci. Eskenderir halä dämcä uga ˁülümer qiç΄exinci. Dideri Eskendera ˁül ˁavevni. Rixa irħarcekir ana ˁülümer qaräxhäravni. Bixas sär muştuluq΄çi qüxhü qarxhu nä yıpäci:
-Bäs zäz muştuluq yutux, va dix quşxara vi.
Dide säd dästä idmicizin sınta xala ˁada qarç΄uci. Faˁamcızın irħa nä dideri yıpäci:
-Za dix saq΄aci.
Anovon idmerir yıpäci:
-Ay hec, vın gici särxhädär ki, am sımäc ç΄eli? Kene, va dix leçkercizin, cah-calalcızın ˁuşxaravi. Dıx särıxh, ana qabağcä qarç΄w.
Hecir yıpäci:
-Za dix laħki ˁaq΄allu idmivi. Zäz tesellüg yuts΄uyiz anır halmä si΄irci. Za duxorur yu΄ur ki, ay dide, tesellüg q΄aux, ülüm zovon kilaxan epsil soxhoci näbägäm, zın za΄ad halmä ölsüla.
Eskendera meyit ˁuğoä qadğuci. Laħkice uzobq΄ulci, peprim atäci, icin öt΄öe qabts΄äci, axir ki, sakit säbkä qebt΄ilci. Eskendera meyit sezin, käfännämi si΄irni çodğuldä säd halmäc gursätmä kıdä säxhäci. Eskender çolğucber hekke elleşmi säbkäci ki, ana xab qaburcä ˁasu, bäşär si΄ir säxhädäd. Andärı xab qaburcä ˁasurni, xab qaburcär qaräxhärni. Hulu seħircekir hiç hana q΄ıl qöç΄ürdäbni. Axirce la rixa veyi q΄usu furi qüxhü qarxhuci. Eskendera xab qaburcär qarän qatku itxacmä yıpäci:
-Yozuğ şah, dünyaco malınekir täpän säbts΄ädäb, vın şimat΄i ana pay yuts΄urdäd ki, ad hissädäxhän qaburcä raħät qaq΄alä.
Furärı halmä yıpä nä xaba q΄osä (meka) sädke noq΄ ats΄äci. Halädämcä Eskenderir uga xab ˁarän, qaburcä q΄osiyexun yin qeyin tuğoäci.
